Μάουζερ

Μάουζερ, από τη θεατρική παράσταση του Θ. Τερζόπουλου στο θέατρο Άττις


Τρεις αγρότες-δήμιοι με τις κεφαλές επί πινάκι ενώπιον του επαναστατικού δικαστηρίου.
Το αδύνατο σημείο τους για το οποίο δικάζονται, η πρόταση F1.
Το αδύνατο σημείο τους η διερεύνηση των οδών της λογικής της.
Οι δικαστές (που εναλλάσσονται με τους αγρότες όπως και οι αγρότες με τους δικαστές) επιτάσσουν: ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ.

Η ΠΡΌΤΑΣΗ f1 είναι αληθής. Οι αγρότες-δήμιοι σκοτώνουν:
«Και εγώ συμφώνησα με την εντολή.
Γνωρίζοντας: το καθημερινό ψωμί της επανάστασης
Στην πόλη Βίτεπσκ όπως και σ’άλλες πόλεις
Είναι ο θάνατος των εχθρών της, γνωρίζοντας: το χορτάρι
Πρέπει εμείς ακόμα να ξεριζώνουμε, για να μείνει πράσινο
Συμφώνησα με την εντολή
Που η επανάσταση μου έδωσε»

Όμως, ένας αγρότης διερευνά και καταλήγει: Η πρόταση F1 είναι ψευδής.
Ο αγρότης παύει να σκοτώνει:
«Στο πιστόλι μου μπροστά τρεις αγρότες
Εχθροί της επανάστασης από άγνοια.
...
Με εντολή της επανάστασης το χέρι μου
Το πιστόλι μου τους σημαδεύει στον αυχένα.
Οι εχθροί της είναι και εχθροί μου, το γνωρίζω
...
Γνωρίζοντας: η επανάσταση σκοτώνει με το χέρι μου
Αυτό είναι που δεν γνωρίζω πια, να σκοτώσω δεν μπορώ
Πια.
Το χέρι μου αποσύρω από την εντολή
Που μου έδωσε η επανάσταση.»

Όμως ένας άλλος αγρότης (ή μήπως ήταν ο ίδιος;) διερευνά και μετατοπιζόμενος καταλήγει: Η πρόταση F1 είναι και αληθής και ψευδής:
«Αλλά το μάτι με το οποίο τους κοίταξα
Και το στόμα με το οποίο τους μίλησα
Ήταν το πιστόλι και λέξη μου η σφαίρα
Και δεν το λησμόνησα όταν αυτοί ξεφώνισαν
Όταν στο λατομείο τούς πέταξε το πιστόλι μου
...
Κι ήταν μια εργασία που έμοιαζε με κάθε άλλη.
...
Όχι για πολύ.
...
Την έβδομη μέρα το πρωί είδα τα πρόσωπά τους
Τα χέρια τους πισθάγκωνα, στα δεσμά
Με σημάδια από δουλειές διαφορετικές
Ενώ περίμεναν, με πρόσωπο στο λατομείο στραμμένο
Το θάνατό τους από το πιστόλι μου, και η αμφιβολία
Πήρε τη θέση ανάμεσα στο δάχτυλο και τη σκανδάλη»
Το σύστημα ασυνεπές, αν μείνει στην αμφιβολία. Δεν οδηγεί παρά σε βαλτοτόπι και κινούμενη άμμο. Ίσως στην εντιμότητα της παράνοιας: και σκότωσε και μην σκοτώνεις.


Και η τέταρτη περίπτωση στη διερεύνηση των οδών της λογικής;
Ο τέταρτος δρόμος κατά Γκέντελ;
«Υπάρχουν ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν.»
Το ανθρώπινο μυαλό αδυνατεί.
Τα συστήματα λογικής, συνεπή ή ασυνεπή, δεν επαρκούν να δώσουν απάντηση.
Απλά δεχόμαστε ή δε  δεχόμστε.
Όπως λέμε, απλά ζούμε ή δε ζούμε.
 Όπως λέμε απλά συμμετέχουμε ή δε συμμετέχουμε.
Πέραν της λογικής και των οδών της.
Πέραν της περίσκεψης ή της απερισκεψίας.
Πέραν της προσδοκίας.
Όπως λέμε αναπνέω ή δεν αναπνέω.

Να τι ξέφυγε από το Μάουζερ του Χάινερ Μύλλερ.
Η τέταρτη περίπτωση. Αυτή που καταλύει τα συστήματα λογικής.
Αν διαφύγει αυτή, τότε, οι δήμιοι, αυτοί που δέχτηκαν, απέρριψαν, αμφισβήτησαν,
μένουν εγκλωβισμένοι στα λογικά συστήματα. Μένουν εντός ορίων. Της λογικής.
Κι όμως, ένας μαθηματικός, ο Γκέντελ, έδειξε στα χαρτιά την τέταρτη οδό.
Κι όμως ένας μαθηματικός δε δίστασε να καταρρίψει όλη του την επιστήμη χάριν της αλήθειας. Και για τον ίδιο και για τους λοιπούς που δεν μπορούσαν πια να την αρνηθούν.


Σημειώσεις:
1.    Το θεατρικό κείμενο Μάουζερ του Χάινερ Μύλλερ, γραμμένο το 1970, αναφέρεται στον εμφύλιο στη Σοβιετική ένωση στη δεκαετία του 1920. Τρείς αγρότες, πειθήνια όργανα της επανάστασης βρίσκονται ενώπιον επαναστατικού δικαστηρίου, επειδή αθέτησαν την εντολή να σκοτώνουν οποιονδήποτε διαταχθούν, ως εχθρό της επανάστασης. Όμως, ο ένας δήμιος σκοτώνει κι άλλους που δε διατάχθηκε, από συνήθεια, ο άλλος αρνείται ξεκάθαρα να υπακούσει μη βλέποντας πια τη σκοπιμότητα, απεναντίας κρίνοντας ότι δεν πρέπει να σκοτώσει. Ο τρίτος αμφιβάλλει για το τι πρέπει και τι δεν πρέπει και πέφτει σε ένα είδος εκστατικής μανίας. Οι δυο δικαστές τους καταδικάζουν.
Το κείμενο δε μένει στις συγκεκριμμένες ιστορικοπολιτικές συνθήκες. Πρόκειται πιο πολύ για την περιγραφή μιας ρήξης ανάμεσα στην πράξη και τη συνείδηση. Το σημείο της ρήξης είναι το «ανάμεσα». Το «ανάμεσα στο δάχτυλο και τη σκανδάλη». Η στιγμή λοιπόν που το Εγώ θα συνειδητοποιήσει την πράξη του πατώντας τη σκανδάλη. Ή μη πατώντας την.
Για το πλήρες κείμενο: Μάουζερ και Ο Οράτιος, Χάινερ Μύλλερ, εκδ. Άγρα


2.    Το Μάουζερ  έχει ανέβη στο θέατρο Άττις από το Θεόδωρο Τερζόπουλο. Αλησμόνητη παράσταση που αποδίδεται με τρόπο μοναδικό. Πολλά θα μπορούσαν να γραφούν για αυτήν ξέχωρα και ιδίως για το βλέμμα του σκηνοθέτη, τους ηθοποιούς, που καθοδηγεί κατά τρόπο ώστε να καταδυθούν στο ρόλο τόσο βαθιά, που αγγίζουν τα όρια του αρχέγονου, ή αλλιώς την κατάλυση των ορίων ανάμεσα στον ρόλο και τον πραγματικό εαυτό. Εδώ πείθουν ότι πράγματι ταυτίζονται. Χαρακτηριστικό ότι το «ρόλο» του ενός εκ των δύο δικαστών υποδύεται (;) η Μαρία Μπέικου, που είχε καταταγεί στον ΕΛΑΣ και στη συνέχεια κατέφυγε στη Σοβιετική Ένωση. Υποδύεται λοιπόν τον εαυτό της, αν και εξίσου καλά θα μπορούσε-ίσως και ταυτόχρονα να παίξει και τον ρόλο του κατηγορούμενου αγρότη. Είναι σίγουρο ότι η ζωή της περνάει και από τις δύο «θέσεις».


3.    Τα μαθηματικά πριν από τον Κούρτ Γκέντελ βασίζονταν σε λογικά συστήματα περιγράψιμα. Τα πάντα αποδεικνύονται ή πρόκειται να αποδειχθούν βάσει των κανόνων της λογικής. Πολλοί μαθηματικοί, όπως ο Ράσελ ή ο Χίλμπερτ πίστεψαν προς στιγμήν ότι η λύση στα γενικότερα προβλήματα του κόσμου βρίσκεται στη λογική που όντας πανίσχυρο, έστω και δυνητικά, εργαλείο, θα φέρει την ασφάλεια. Έρχεται τότε ένας νεαρός μαθηματικός, ο Γκέντελ, για να καταλύσει αυτές τις απόψεις: «F can be proved neither true or false in the system» Φυσικά, αυτό δεν ήταν το παταγώδες τέλος των μαθηματικών, αφού εκφράστηκε περαιτέρω η άποψη, ότι ακόμα κι αν κάνουμε αυτή την παραδοχή, μένει να διερευνήσουμε πού μπορούμε να φτάσουμε με όσα αποδεικνύονται. Έτσι γεννήθηκαν οι υπολογιστές.
Αναλυτικότερα –αν και ασφαλώς περιλαμβάνουν πολύ περισσότερα θέματα- μπορεί κανείς να ανατρέξει στο Logicomix του Απόστολου Δοξιάδη ή στο The World within the World του John D. Barrow. Αμφότερα συνδυάζουν τη φιλοσοφία με την επιστήμη.